Odsetki po nowemu
Od 2016 roku weszły w życie nowe zasady dotyczące naliczania odsetek. Chodzi zarówno o odsetki tzw. cywilnoprawne, obowiązujące najogólniej mówiąc w obrocie cywilnoprawnym (odsetki ustawowe ), jak i odsetki tzw. podatkowe ( od zaległości podatkowych ) – omówione zostaną w innym opracowaniu.
Główna nowość jaka pojawiła się w tym względzie, związana jest ze sposobem obliczania wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie oraz wysokości odsetek maksymalnych. Jednakże nie tylko to, ponieważ pojawiła się także nowa kategoria „odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych”. Ordynacja podatkowa, przy okazji tych zmian, ustaliła nowe zasady naliczania odsetek za zwłokę od zobowiązań podatkowych.
Odsetki co do zasady należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej, ustawy, orzeczenia sądu albo decyzji organu. Jeżeli wysokość odsetek nie zostanie w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. Innymi słowy odsetki stanowią przede wszystkim wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału, a także waloryzują jego wartość.
Jeżeli zatem dochodzi do sytuacji, gdy dany podmiot lub osoba korzysta z cudzego kapitału, np. na podstawie umowy pożyczki, a w umowie zastrzeżono jedynie, że wierzycielowi przynależą się odsetki, lecz nie określono ich wysokości, to dłużnik powinien zapłacić odsetki w wysokości odsetek ustawowych.
Do końca 2015 r. Rada Ministrów ustalała wysokość odsetek ustawowych w drodze rozporządzenia i wynoszą one 8 % w skali roku.
Natomiast od dnia 1 stycznia 2016 roku wysokość odsetek ustawowych stanowi równowartość stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, powiększonej o 3,5 punkty procentowe. Na dzień przygotowania niniejszego opracowania, stopa referencyjna NBP wynosi 1,5%. Wysokość odsetek ustawowych wyniesie zatem 5%.
Nowości obejmą również maksymalną wysokość odsetek ustawowych, wynikających z czynności prawnych, które do końca 2015 roku wynoszą czterokrotność stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, czyli 10%. Od 1 stycznia 2016 roku maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej wynosi dwukrotność wysokości odsetek ustawowych.
W tym miejscu zwrócić należy uwagę, że gdy zastrzeżono odsetki umowne w wysokości wyższej niż maksymalna wysokość odsetek ustawowych, wynikających z czynności prawnej, czynność prawna pozostaje ważna, jednakże zastrzeżone odsetki umowne ulegają obniżeniu do wysokości odsetek maksymalnych. Zakładając zatem, że wysokości stopy referencyjnej NBP wynosi 1,5 %, maksymalna wysokość odsetek ustawowych, wynikających z czynności prawnej, od dnia 1 stycznia 2016 roku wynosi 10%.
Każdorazowo aktualna wysokość odsetek ustawowych jest ogłaszana w Monitorze Polskim przez Ministra Sprawiedliwości.
Odsetki za opóźnienie
Odsetki za opóźnienie zawsze wynikają z opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, przy czym mają one charakter sankcyjny. Ten szczególnych charakter objawia się tym, że wierzyciel może żądać ich zapłaty nawet w przypadku, gdy nie poniesie żadnej szkody, a nawet wtedy, gdy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
W stanie prawnym obowiązującym do końca 2015 roku, wierzycielowi należą się odsetki w wysokości odsetek ustawowych, jeżeli wysokości odsetek za opóźnienie nie oznaczono. Natomiast jeśli wierzytelność była oprocentowana według wyższej stopy, należały się odsetki w tej wyższej wysokości.
Od 1 stycznia 2016 r., w przypadku nieoznaczenia wysokości odsetek za opóźnienie, ich wysokość będzie wyższa od odsetek ustawowych i będzie wynosić równowartość stopy referencyjnej NBP oraz 5,5 punktów procentowych (tzw. odsetki ustawowe za opóźnienie). Jeżeli natomiast wierzytelność była oprocentowana według wyższej stopy, należą się odsetki w tej wyższej wysokości.
Na dzień sporządzenia opracowania stopa referencyjna NBP wynosi 1,5%. Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wyniesie zatem 7%.
Z dniem 1 stycznia 2016 roku zmianie uległa także wysokość maksymalnych odsetek za opóźnienie. Trzeba jednakże wyraźnie zaznaczyć, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać w stosunku rocznym dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Oznacza to zatem, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie będzie wyższa aniżeli maksymalna wysokość odsetek ustawowych (kapitałowych).
W tym miejscu zwrócić należy uwagę, że gdy w czynności prawnej zastrzeżono odsetki za opóźnienie w wysokości wyższej niż maksymalna, czynność prawna pozostaje ważna, jednakże zastrzeżone odsetki ulegają obniżeniu do wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie . Zakładając zatem, że wysokości stopy referencyjnej NBP wynosi 1,5 %, maksymalna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie, wynikających z czynności prawnej, od dnia 1 stycznia 2016 wynosi 14 %.
Wysokość aktualnych odsetek ustawowych za opóźnienie jest ogłaszana w Monitorze Polskim przez Ministra Sprawiedliwości.
Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych
Nowe rozwiązania w zakresie odsetek dotyczą także rozwiązań wynikających z ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Zasady wynikające z tej ustawy mają zastosowanie do odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług pomiędzy przedsiębiorcami.
W tym względzie wyróżnić należy dwie sytuacje:
- gdy w umowie określono termin zapłaty oraz
- gdy takiego terminu nie ustalono.
Jeżeli umowa nie określa terminu zapłaty, a wierzyciel spełnił swoje świadczenie oraz nie otrzymał zapłaty, wierzycielowi bez wezwania przysługują odsetki ustawowe po upływie 30 dni od dnia spełnienia swojego świadczenia do dnia wymagalności (dnia określonego w wezwaniu bądź na fakturze).
Jeżeli natomiast termin zapłaty został określony, a wierzyciel spełnił swoje świadczenie oraz nie otrzymał zapłaty w terminie wymagalności (np. w terminie zapłaty określonym na fakturze), wierzycielowi przysługują bez wezwania odsetki w wysokości odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. Odsetki te są naliczane także w wypadku gdy termin zapłaty został co prawda dochowany, ale w sposób nieuzasadniony wynosił więcej niż 60 dni.
Od 1 stycznia 2016 roku ustawa o terminach zapłaty nie odwołuje się do ordynacji podatkowej. Wierzycielowi każdorazowo należą się „odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych”.
Wysokość „odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych” została zdefiniowana autonomicznie i wynosi równowartość stopy referencyjnej NBP, powiększonej o osiem punktów procentowych. Wysokość tych odsetek będzie obliczana dwa razy w roku:
- na podstawie stopy referencyjnej NBP obowiązującej w dniu 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca,
- na podstawie stopy referencyjnej NBP obowiązującej w dniu 1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.
Biorąc pod uwagę, ze stopa referencyjna NBP na dzień opracowania wynosi 1,5%, wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosi 9,5%.